De Urker Courant - Een inleiding

De Urker Courant verscheen in de periode 1912-1920 en 1923-1936. De eerste Courant verscheen op 6 januari 1912, met de ondertitel ‘Weekblad voor het eiland Urk’. Een krant ‘voor Urk, door Urk’. Naast ‘stichtelijke overdenkingen’ beloofde de redactie artikelen over maatschappelijke en plaatselijke belangen, gezondheidstips, informatie over de visserij en buitenlands nieuws. Wie de redactie precies was werd niet genoemd. De bevolking vermoedde dat deze rol door niemand minder dan burgemeester Arie Gravenstein werd vervuld. Dit werd later bevestigd door de vaste medewerker Cornelis de Vries, hoofdonderwijzer in Leerdam en auteur van ‘Geschiedenis van het eiland Urk’. Ook zijn broer Willem en onderwijzer R. Jansma droegen bij aan de inhoud.

Het weekblad droeg een uitgesproken gereformeerd, anti-revolutionair karakter. Bij de verkiezing van 1918 stemde 84,72 procent van de Urker stemmers voor de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). De krant volgde in veel opzichten de partijlijn van De Standaard, het antirevolutionair dagblad dat van 1872 tot 1944 verscheen. Oprichter en eerste hoofdredacteur was de antirevolutionaire leider Abraham Kuyper. Opvallend was het grote aantal nieuwsberichten uit het buitenland. De Courant leverde commentaar op alle politieke veranderingen op het wereldtoneel, zoals de communistische revoluties in Rusland en het afzetten van de keizer van China. De krant deed ook verslag van het wel en wee van Mahatma Gandhi in India. Binnenlandse berichtgeving richtte zich niet enkel op de visserij en de inpoldering, maar ook op het koningshuis, criminaliteit en ongelukken. Daarnaast publiceerde de Courant feuilletons.
De Courant richtte zich op niet enkel op lokale abonnees maar ook op Urkers die elders woonden, waaronder fabrieksarbeiders in de Zaan en dienstmeisjes in Noord-Holland. De laatste groep abonnees en de talloze advertenties (‘Dienstbode gezocht’) vormden een belangrijke inkomstenbron voor de krant. De Courant publiceerde regelmatig ‘Brieven aan dienstmeisjes’ van ‘Piet’. In eerste instantie waren de ‘brieven’ opgewekt en ondersteunend van toon, maar al snel werden ze bevoogdend en kritisch. ‘Piet’ werd in 1920 vervangen door ‘Z’ , die de meisjes waarschuwde tegen het ‘hellend vlak’. Hij noemde een concreet voorbeeld van ongepast gedrag; Urker meisjes zouden op 6 november in de Jodenbreestraat ‘luidruchtig hossende’ met ‘vier zoogenaamde Heren’ zijn aangetroffen.
De redactie riep de dienstmeisjes op de krant financieel te ondersteunen. Maar het mocht niet baten. In 1920 nam de Courant afscheid van haar lezers. ‘En zo is ons kleine Urkertje eindelijk uit gebrek aan liefde bezweken’, concludeerde de redactie.

Stamblad -
Op 20 september 1923 verscheen opnieuw een Urker Courant, met als ondertitel ‘Stamblad voor Urkers en oud-Urkers’. De redactie was nu in handen van Cornelis de Vries uit Leerdam. De Vries bekende dat het initiatief tot heroprichting niet vanuit de Urker gemeenschap kwam, maar vanuit oud-Urkers die, of ze in de Zaan of in het buitenland woonden, het ‘stamgevoel’ nooit kwijt waren geraakt. De krant verscheen nu tweewekelijks. De hernieuwde uitgave opende standaard met een geestelijke overdenking en met nieuwsberichten uit het buitenland. Het Urker nieuws speelde een kleinere rol maar werd niet vergeten.
De Urker Courant hield het vol tot 1936. De krant volgde de inpoldering op de voet; in de laatste editie van 18 juni werd gemeld dat het met de werkgelegenheid iets beter ging en dat het storten van zand voor de werkhaven was begonnen. Daarmee viel het doek voor de krant die haar lezers ruim twintig jaar op de hoogte had gebracht. Eerder dat jaar was een nieuwe Urker krant, de Oprecht Urker, op het toneel verschenen. Deze werd, in tegenstelling tot de Urker Courant- op Urk gemaakt en gestencild. De ‘Oprechte’, een initiatief van schilder Klaas Koffeman, had niets van het gewicht van het ‘stamblad’. De nadruk lag op Urker nieuws en commentaren. De Urkers kozen massaal voor de ‘Oprechte’, die tot 1945 zou verschijnen. De ‘Oprechte’ werd opgevolgd door Het Urkerland, tot op de dag van vandaag Urks belangrijkste informatiebron.
De uitgaven van de Urker Courant zijn sinds de oprichting van Museum Het Oude Raadhuis gearchiveerd en bewaard door de Vereniging Vrienden van Urk. Documentatiecentrum Urk zorgde voor de digitalisering door Multiscan en historicus Bert-Jan van Slooten scande de ontbrekende kranten in. De digitale bestanden werd in 2020 overgedragen aan Het Flevolands Archief.

De Urker Courant is een unieke informatiebron wat betreft politieke, maatschappelijke en sociale ontwikkelingen op het eiland Urk in het begin van de twintigste eeuw. De krant was getuige van drie belangrijke gebeurtenissen, namelijk de Eerste Wereldoorlog, de afsluiting van de Zuiderzee en het begin van de inpoldering. Daarnaast schuwde het weekblad de wereldpolitiek niet. De krant deed verslag van het ‘allergrootste’ tot het ‘allerkleinste’ nieuws en werd daarmee een dankbare bron voor menig (amateur)historicus.

Auteur Inleiding: Lucia de Vries -
Bronnen:
Arjan Baarssen en Lucia de Vries, 1001 dienstmeisjes, Urcker Kroniek (Urk, 2020)
Rien Bogerd (red), Urk in de Twintigste Eeuw (Urk, 2011)
Bert-Jan van Slooten, De Urker Courant en de Eerste Wereldoorlog in Nederland: Een lokale casus, Scriptie Universiteit Utrecht 2019

De kranten zijn digitaal beschikbaar en doorzoekbaar via Onderzoek en Kranten.